Banda
Szarfa wykonana z tkaniny, jeden z elementów stroju korporanta. Większość korporacji
nosi bandy z prawego ramienia na lewy bok (tak, jakby była przyczepiona do niej szabla).
Konwent Polonia, a także lubelska Concordia, nosi je przeciwnie (jak pasy, na których wieszano
pistolety). Banda barwiarza składa się ze wszystkich trzech kolorów
korporacji, banda fuksa - zazwyczaj ma tylko jeden, rzadziej dwa.
Barwiarz
Pełnoprawny członek korporacji. Ma
prawo noszenia jej barw i herbu. Obowiązkiem każdego barwiarza jest uczestniczenie w
comiesięcznych posiedzeniach Koła. Barwiarz może być wybierany do prezydium korporacji oraz do jej wydziałów i komisji.
Inne nazwy: rycerz (K! Lechia), mistrz (K! Respublica).
Całokształt
Procedura mająca na celu wyjaśnienie pobudek Arkona podejrzanego o niewłaściwe zachowanie.
Polega na tym, że całe Koło zadaje mu dowolne pytania, a ten ma obowiązek
szczerze na nie odpowiadać. Ostatni element łańcucha rozpoczynającego się specjalą i samozaskarżeniem.
Cetus
Rok przyjęcia do korporacji. Oznacza także grupę korporantów przyjętych w tym samym roku
akademickim.
Córka korporacyjna
Korporacja, która kandydowała do ZPKA przy innej, zwanej matką
korporacyjną. Przejmuje od niej część tradycji i obyczajów. W okresie
kandydowania, a także po nim istnieje szczególna więź pomiędzy obiema korporacjami.
Córka zawsze może zwrócić się do korporacji - matki o pomoc i radę.
Z obecnie istniejących korporacji, jedynie Respublica jest córką Arkonii. Jest
jedyną spośród siedmiu arkońskich córek korporacyjnych, której udało się po wojnie
wznowić działalność.
Cyrkiel
Jeden z symboli korporacji. Narysowany jednym pociągnięciem pióra, składa się
zazwyczaj z: inicjału nazwy korporacji, stylizowanych liter V, C i F, od łacińskich słów Vivat,
Crescat, Floreat (tzn.
niechaj żyje, rośnie i rozkwita), wykrzyknika, jeżeli dana korporacja uznawała pojedynki.
Cyrkiel może mieć postać metalowego znaczka wpinanego w klapę. Poza tym stawia się
go przy podpisie złożonym pod pismem dotyczącym spraw korporacyjnych.
Cytacja
Pismo w sprawach korporacyjnych, dostarczone osobiście przez korporanta
(zazwyczaj fuksa). Kiedyś cytacje roznoszono do wszystkich barwiarzy,
obecnie zwyczaj ten ogranicza się jedynie do najważniejszych gości
i spraw międzykorporacyjnych.
Dekiel
Nakrycie głowy w barwach korporacji. Ma mały,
skórzany daszek, a na wierzchu - wyszyty wzór, właściwy dla każdej korporacji.
Istnieją dwa różne rodzaje dekli: fuksowski i barwiarski.
Przyjmuje się, że dekiel można nosić także w pomieszczeniach zamkniętych, podczas
imprez korporacyjnych, o ile nie biorą w nich udziału panie. W tym drugim wypadku dekle
należy kłaść na specjalnie w tym celu przygotowanym stole, pilnowanym przez fuksa.
Jeżeli stołu takiego nie ma, dekiel można założyć na prawe przedramię, korzystając
ze wszytej weń taśmy.
Eks
Kufel piwa wypity w całości na komendę. Eksy pija się zbiorowo podczas
uroczystości, gł. komerszów, albo jednoosobowo. Eksy indywidualne
stosuje się zazwyczaj jako karę piwną dla fuksa, który winien jest
mniej poważnego wykroczenia. Zgodnie z zasadą, że na kwaterze nikogo
nie wolno zmuszać do picia alkoholu, eksa można odmówić. Eksa pije się pod ścianą,
trzymając pod brodą dekiel na dowód, że "nie krwawi".
Jeżeli ukarany nie daje rady wypić całego kufla, może prosić o pomoc swoich konfuksów.
Prawo
wymierzenia fuksowi kary piwnej ma każdy barwiarz. Po wybarwieniu - wyłącznie jego olderman i ojciec korporacyjny.
Filister
Nieaktywny członek korporacji, który zakończył już studencki okres swojego życia i
się ustatkował. Należy do Związku Filistrów w zasadzie do końca życia. Wobec
czynnej korporacji ma moralny obowiązek pomocy. Bywa to pomoc organizacyjna, finansowa, a
często chodzi po prostu o radę starszego, bardziej doświadczonego kolegi.
Filister nie ma głosu stanowczego w sprawach korporacji, jedynie podczas uchwalania nowych
dokumentów ideologicznych wymagana jest zgoda Związku Filistrów. Filistrzy zbierają
się co najmniej raz do roku, podczas Komerszu.
Inna nazwa: weteran (K! Respublica).
Fuks
Niepełnoprawny członek korporacji. Status fuksa jest równoznaczny ze statusem
kandydata na członka. Jego prawa są ograniczone do uczestniczenia w spotkaniach i
noszenia odznak korporacyjnych. Odznaki fuksa to cyrkiel, jednobarwna banda
i jednobarwny dekiel. Zajmuje się większością
rzeczy, których barwiarzom robić się nie chce lub nie przystoi (np.
nalewanie piwa, podawanie do stołu, roznoszenie cytacji). W okresie
fuksowania korporacja zapoznaje się z kandydatem i ocenia, czy nadaje się na barwiarza,
a sam fuks ma okazję zapoznać się z barwiarzami. Czas fuksowania trwa co najmniej 4
miesiące, z reguły ok. roku i kończy się wybarwieniem.
Inne nazwy: giermek (K! Lechia), laik (K! Respublica).
Fuksówka
Spotkanie fuksów pod kierunkiem oldermana.
Fuksówki mają za zadanie zapoznać kandydatów ze zwyczajami, historią i statutem
korporacji. Stanowią jedną z najważniejszych instytucji, dzięki którym tradycja
Korporacji przechodzi z pokolenia na pokolenie.
Genzenmarsz
Uroczysty przemarsz korporantów, odbywający się zazwyczaj po komerszu.
Uczestnicy powinni być w pełnych barwach. Łączy się ze śpiewami i improwizowanymi
zabawami.
Imię piwne
Wewnętrzny pseudonim korporanta, używany podczas spotkań na kwaterze.
Zwyczaj nadawania imion piwnych powstał w okresie, gdy korporacje działały w
konspiracji.
Jajeczko
Organizowana co roku, przed świętami wielkanocnymi, impreza arkońska, podczas której
członkowie Korporacji dzielą się tradycyjnym jajkiem i składają sobie życzenia.
Patrz też Rybka.
Kartel
Formalizacja przyjaznych stosunków pomiędzy dwiema korporacjami i zobowiązanie się
do utrzymywania ich w przyszłości. W tradycji Arkonii istnieją wyłącznie kartele
wieczyste. Niektóre inne korporacje uznają kartele ograniczone w czasie (5-letnie,
10-letnie).
Kartelami Arkonii są: Polonia (1909), Jagiellonia (1922) i Welecja (1979).
Knajpa
Wesoła zabawa na kwaterze, powiązana ze spożyciem znacznych
ilości piwa (większość korporacji), wina (K! Corolla), wódki (K! Polonia) czy choćby
wody (K! Sparta). Łączy się ze śpiewaniem korporacyjnych pieśni i ogólnym pogodnym
nastrojem. Niektóre korporacje (K! Jagiellonia) utrzymywały podczas knajp bardzo
ścisłe protokoły (comment piwne), których naruszanie było niemile widziane.
Koło
Najwyższa władza korporacji. Do Koła należą wszystkie decyzje w najważniejszych
sprawach. Odbywa się raz w miesiącu lub w razie potrzeby (Koło nadzwyczajne). Każdy barwiarz
ma obowiązek uczestniczenia w Kole. Nieusprawiedliwiona
nieobecność jest poważnym wykroczeniem. Przebieg i niektóre decyzje są objęte
tajemnicą Koła, co oznacza, że nikt spoza barwiarzy nie może się o nich dowiedzieć.
Patrz także Wydział i Komisja.
Koło Międzykorporacyjne
Element struktury ZPKA. Należały do niego wszystkie korporacje z danego
miasta. Na
forum miejscowego Koła Międzykorporacyjnego koordynowano wspólne działania, decydowano
o przyjęciu nowych korporacji etc. Koła takie istniały w Warszawie, Wilnie, Poznaniu,
Lwowie, Gdańsku, Krakowie, Lublinie i Cieszynie.
Komersz
Najważniejsza uroczystość każdej korporacji. Zazwyczaj urządzany w rocznicę jej
założenia. Obecność na komerszu jest w zasadzie obowiązkowa dla wszystkich: filistrów, barwiarzy i fuksów.
Składa się z dwóch części - oficjalnej, poważnej, na której przemawiają delegaci
innych korporacji oraz nieoficjalnej, znacznie już swobodniejszej. Program części
oficjalnej jest zazwyczaj ściśle określony. Obecni śpiewają hymn Polski, hymn
korporacji - gospodarza, na zakończenie pieśń wszystkich studentów "Gaudeamus
igitur". Przemówienia przedstawicieli korporacji gospodarza i korporacji
zaproszonych odbywają się w stałej kolejności, według starszeństwa korporacyjnego.
Komersz Arkonii jest uroczystością zamkniętą; mogą w nim brać udział wyłącznie Arkoni i
przedstawiciele korporacji skartelowanych. Tradycja ta różni Arkonię
od innych polskich korporacji, które nie ograniczają w ten sposób listy oficjalnych
gości.
Przed komerszem zazwyczaj odbywa się koło komerszowe, o
szczególnych kompetencjach. Filistrzy mają podczas niego głos stanowczy. Tylko ono
władne jest zmieniać dokumenty ideowe korporacji.
Komiliton
Zwrot grzecznościowy stosowany w kontaktach między korporantami. W modelu
dorpackim - pełnoprawny członek korporacji.
Komisja
Organ wewnętrzny Koła, który zajmuje się dyskusją nad projektami
decyzji. Wynika to z faktu, że w małym gronie dyskusja toczy się sprawniej niż na
całym Kole. Komisje mogą być stałe lub powoływane ad hoc do przedyskutowania
konkretnej sprawy.
Konfuks
Korporant należący do tego samego cetusu. Także barwiarze mogą
być względem siebie konfuksami.
Kwatera
Siedziba korporacji, w której odbywa się większość imprez, jak fuksówki
i knajpy, a nawet komersze. Przed wojną kwaterą
Arkonii była kamienica na ul. Wilczej 60. Trwają starania o
reprywatyzację nieruchomości. Tymczasem rolę kwatery pełni wynajmowana
piwnica przy ul. Koźlej 10.
Matka korporacyjna
Zazwyczaj stara i obrośnięta tradycjami korporacja, która pomaga innej, świeżo
powstałej, wejść do ruchu korporacyjnego. W tym celu dzieli się z nią swoimi
doświadczeniami i ewentualnie pomaga w układaniu dokumentów statutowych i ideowych.
Może również służyć pomocą np. w przygotowywaniu kandydatów. Po zakończniu okresu
kandydowania korporacji stosunek matka-córka nie wygasa, lecz staje się luźniejszy.
Patrz Córka korporacyjna.
Model dorpacki
Trzystopniowa forma organizacyjna korporacji. Przyjęta m.in. w K! Polonia, K!
Jagiellonia i K! Varsovia.
• Fuks to kandydat, jego status jest taki, jak fuksa w modelu ryskim.
• Barwiarz to członek z ograniczonymi uprawnieniami. Może zajmować niższe stanowiska w
strukturze korporacji oraz brać udział w posiedzeniach Koła, lecz bez prawa głosu.
• Komiliton to pełnoprawny członek korporacji.
W modelu dorpackim olderman sprawuje pieczę nad obiema niższymi
kategoriami członków. Mniejsze znaczenie ma tu pojęcie cetusu, gdyż
jedna osoba może być podporządkowana kilku następującym po sobie oldermanom, jeżeli
jej staż kandydacki będzie trwał odpowiednio długo.
Koło jest w tym modelu stosunkowo niewielkie, gdyż niewielu jest komilitonów. Stąd też nie ma potrzeby powoływania komisji,
a i wydziałów jest mniej niż w modelu ryskim.
Patrz Córka korporacyjna.
Model ryski
System dwustopniowy, przyjęty przez Arkonię i większość polskich korporacji. Nie ma
tu stopnia pośredniego. Fuks jest kandydatem, barwiarz ma pełne prawa aktywnego
korporanta. Duże znaczenie ma cetus, liczący 5-15 osób. Olderman jest
w
tym modelu ściśle związany ze swoim cetusem i trwa to
także po wybarwieniu fuksów. Cetusy są kolejno przyjmowane do Koła,
które może liczyć aż do ok. 100 barwiarzy. W tak dużym składzie Koło nie może
efektywnie prowadzić dyskusji, ani podejmować decyzji we wszystkich sprawach.
Uprawnienia Koła w kwestiach decyzji sądowych, wykonawczych i administracyjnych są
delegowane do wydziałów. Dyskusje nad projektami decyzji Koła
prowadzone są w komisjach. One przedstawiają gotowe projekty uchwał,
które Koło może bez dyskusji przyjąć lub odrzucić. Dyskusje plenarne dopuszczane są
tylko w najważniejszych dla Korporacji sprawach.
Ojciec korporacyjny
Korporant, który współpracuje z oldermanem w wychowywaniu fuksa.
Ojciec
korporacyjny ma pod swoją opieką tylko jednego z kandydatów.
Wyboru ojca dokonuje zazwyczaj fuks, w porozumieniu oldermanem. Ojciec powinien służyć fuksowi
pomocą i radą, wprowadzać go w arkońskie zwyczaje i tradycje.
Olderman
Stanowisko uważane w Arkonii za najbardziej zaszczytne i jednocześnie najbardziej
wymagające. Jego zadaniem jest przygotowanie cetusufuksów
do wejścia w szeregi barwiarzy. W tym celu podczas specjalnych
spotkań zwanych fuksówkami zapoznaje kandydatów z historią, prawami
i obyczajami korporacji. Pełni nad fuksami ogólne zwierzchnictwo.
Inna nazwa: starosta (K! Respublica, Magna Polonia Vratislaviensis).
Prezydium
To samo co zarząd w innego typu stowarzyszeniach. W skład prezydium wchodzi Prezes,
Wiceprezes zewnętrzny (zajmujący się kontaktami korporacji z innymi organizacjami),
Wiceprezes wewnętrzny (zajmujący się sprawami wewnętrznymi korporacji), Skarbnik,
Sekretarz. Olderman nie wchodzi w skład prezydium. Podczas jego obrad
ma jedynie głos doradczy.
Innego rodzaju prezydium powoływane jest na wszelakich spotkaniach korporacyjnych, jak komersze i knajpy. Wówczas oznacza ono korporantów
prowadzonych daną imprezę. Do tradycji należy częste zmienianie prezydiów
prowadzących imprezy nieoficjalne.
Inna nazwa: straż (K! Respublica).
Rybka
Coroczna, urządzana przed świętami Bożego Narodzenia impreza korporacyjna. Oprócz
składania sobie życzeń i dzielenia się opłatkiem, Arkoni spożywają podczas niej
tradycyjną rybkę, która - jak wiadomo - lubi troszkę popływać. Patrz też Jajeczko.
Samozaskarżenie
Złożona przez Arkona prośba do wydziału sądowego o rozpatrzenie jego własnej
sprawy. Ma na celu umożliwienie rozpoznania sprawy w szerszym, bardziej obiektywnym gronie.
Zazwyczaj stosowane po specjali, może prowadzić do całokształtu.
Stanowi
ważny element wychowania arkońskiego.
Specjala
Szczera rozmowa pomiędzy dwoma Arkonami. Ma na celu wyjaśnienie rozbieżności opinii co do
zachowania któregoś z rozmówców. Podczas specjali obowiązuje zasada pełnej wzajemnej szczerości.
Specjali nie można odmówić. Przebieg specjali jest tajemnicą uczestników. Jeżeli specjala nie
doprowadzi do rozstrzygnięcia sporu, oskarżony może zażądać rozpatrzenia sprawy na szerszym
forum (samozaskarżenie, całokształt).
Szlagier
Reprezentacyjna broń biała korporacji. Na gardzie zazwyczaj ma barwy. Poza funkcjami
ozdobnymi może również służyć dla uderzania w stół na znak, że prezydium
prosi o ciszę. Niektóre korporacje mają szlagiery z ułamanym ostrzem, na znak, że nie
uznają pojedynków.
Sztychbruder
Korporant, który sztychował się z innym. Od momentu sztychowania
obaj uczestnicy stają się sztychbruderami.
Sztychowanie
Obrzęd, podczas którego dwaj korporanci uznają, że są głębokimi przyjaciółmi i
ślubują utrzymać tę przyjaźń do końca życia. Polega na tym, że każdy ze
sztychujących się trzyma w prawej ręce szlagier, a lewą nabija
swój dekiel na szlagier trzymany przez przyjaciela. Jeśli sztychują
się dwaj Arkoni, dziury powstałe przez ten obrzęd pozostawia się otworem, ewentualnie
obszywa granatową nitką. W razie sztychowania z komilitonami z innych
korporacji, obaj uczestnicy wymieniają się odcinkami swoich band,
które służą później do zaszycia dziurek.
W Arkonii sztychowanie odbywa się raz
do roku, podczas komerszu. Zazwyczaj biorą w nim udział nieliczni
korporanci, gdyż sztychowanie jest traktowane w Arkonii bardzo poważnie. W niektórych
innych korporacjach (jak np. łotewska Talavija) sztychują się wzajemnie wszyscy
uczestnicy komerszu.
W korporacjach zachodnioeuropejskich obrzęd ten ograniczył się do jego ostatniej
części, czyli wymiany małych kawałków tkaniny w barwach korporacji, zdobionych
metalowymi okuciami z wygrawerowaną informacją kto, z kim i kiedy się sztychował.
Wydział
Pełni dla Koła rolę ciała podobnego do ministerstwa. Podejmuje
decyzje w sprawach mniejszej wagi. Istnieją wydziały: sądowy, naukowy, regulaminowy,
kwaterowy.
Związek Polskich Korporacji Akademickich
Organizacja zrzeszająca korporacje z całej Polski. Istniał w latach 1921-39. Skupiał
największą grupę studenckich korporacji. Był ich władzą i reprezentantem.
Poza Związkiem istniały podobne, lecz o wiele mniejsze stowarzyszenia: Zjednoczenie
(chadeckie) i Federacja (sanacyjna). Korporacje, które nie znalazły uznania ani w
Związku, ani w stowarzyszeniach konkurencyjnych, nazywano dzikimi.
Opracował: Bartłomiej Kachniarz (c.1995)
Rozwinął: Tomasz Jadowski (c.2000)